Enaro 2014: Malta: geen eindbestemming

Ik veronderstel dat elke Enaro-deelnemer het gevoel wel kent: zoveel gezien en gehoord op een dag, en waar te starten met vertellen?

Bij het begin dus maar :-)

Deze ochtend heb ik kennisgemaakt met de collega’s van AWAS, mijn gastorganisatie. AWAS staat voor Agency for the Welfare of Asylum Seekers, een overheidsorganisatie die instaat voor de opvang (open centra) en het welzijn van asielzoekers. Het Maltese Fedasil, laten we zegen. Bij wijze van introductie hebben zij me wegwijs gemaakt in de asielprocedure en de opvang van Malta.

Een asiel- en opvangbeleid dat trouwens erg jong is! In 2002 kreeg het eiland voor het eerst te kampen met grote groepen bootvluchtelingen. Dat probleem werd in het begin geregeld via een overeenkomst met Italië, die deze asielzoekers veelal van hen ‘overnam’. Pas in 2004, toen Malta bij de EU kwam, moest het volgens de Conventie van Genève een eigen beleid uitstippelen. In de afgelopen tien jaar is er heel wat gebeurd, maar sommige zaken staan - naar hun eigen zeggen - nog lang niet op punt.

Stephanie van AWAS geeft toelichting bij het Maltese opvangbeleid

Het is niet mijn bedoeling om hier elk detail van het Maltese asielbeleid uit te leggen, maar enkele zaken zijn zo verschillend van ons systeem, dat ik ze toch kort wil schetsen.

Allereerst: In Malta begint een asielzoeker zijn parcours in een gesloten detentiecentrum. Van zodra een (boot)vluchteling een stap op Maltese bodem zetten, is hij onwettig op het grondgebied en wordt hij door de Immigratiepolitie opgepakt en in een gesloten centrum geplaatst. Kwetsbare personen, zwangere vrouwen, niet-begeleide minderjarigen, iedereen. Deze gesloten centra worden beheerd door het Maltese leger en de ‘Detention Services’. De asielaanvraag zelf en het wachten op een antwoord, gebeurt ook daar.

Het is pas wanneer de asielzoeker een antwoord krijgt (heel vaak subsidiaire bescherming, soms een tijdelijke humanitaire bescherming, slechts 4 à 5 procent krijgt het vluchtelingenstatuut) dat ze vertrekken naar een open centrum en AWAS in het spel komt. Dat laatste klopt niet helemaal, want een andere belangrijke taak van AWAS bestaat erin om in de detentiecentra op zoek te gaan naar kwetsbare mensen (kinderen, zwangere vrouwen, mensen met psychologische problemen ...) voor wie de overplaatsing naar een open centrum versneld zal gebeuren.

Mensen die een negatief antwoord krijgen in het detentiecentrum, worden zelden teruggestuurd naar hun land, maar komen na 18 maanden (de maximumperiode dat men opgesloten mag blijven) ook in de open centra terecht.

De open centra in Malta vangen m.a.w. een heleboel mensen op die hun asielprocedure al achter de rug hebben, of die een definitief negatief antwoord hebben gekregen. De open centra vormen als het ware een overgangsperiode tussen de vaak maandenlange opsluiting in detentie, en de eerste stappen van de asielzoekers in de maatschappij.

Maar hoe doe je dat: mensen voorbereiden op hun intrede in de maatschappij, wanneer ze in de eerste plaats nooit van plan waren om in Malta te belanden? De bootvluchtelingen worden meestal onderschept op hun weg naar Italië en het Europese vasteland. Malta kenden ze niet, of was toch zeker geen eindbestemming. Het overgrote merendeel van de asielzoekers die subsidiaire bescherming krijgen in Malta, vragen dan ook meteen een paspoort aan en reizen door naar Denemarken, Zweden, Italië, ... Worden ze daar opgepakt door de politie, dan stuurt die hen weer terug owv de Dublinwetgeving. De wrevel hierover is voelbaar groot bij de Maltezen: waar blijft de solidariteit van de andere Europese landen?

Na deze uitgebreide introductie, wordt het eindelijk tijd voor een bezoek aan een centrum.

In Malta zijn er twee gesloten detentiecentra, zes open opvangcentra van AWAS (waaronder twee voor minderjarigen), en dan nog enkele kleinere open centra die door partners of de kerk worden uitgebaat. Het merendeel van deze centra liggen op een boogscheut van elkaar in het gehucht Hal-Far, een desolaat stuk industrieel gebied naast de luchthaven. Het heeft iets van een roadmovie wanneer we het stoffige zandpad, afgelijnd door cactussen en rotsen, naar Hal Far Tent Village oprijden. Van buurtbewoners is hier alvast weinig sprake....

Hal Far Tent Village

Hal Far Tent Village: de tenten zijn sinds vorig jaar vervangen door containers, maar de naam is gebleven. De warmte, de regen, de geuren en de rotzooi in de tenten waren ondraaglijk, vertellen de medewerkers me. Deze 90 gloednieuwe containers vormen een wereld van verschil. De containers zijn inderdaad nieuw en netjes, maar toch geeft het geheel een redelijk mistroostige indruk. Enkel een zelfgemaakte moskee en een grauwe wasplaats onderbreken de eindeloze rijen containers. Er is geen keuken, geen recreatieruimte, geen klaslokaal, geen enkele afleiding...

In dit centrum woonden oorspronkelijk enkel alleenstaande mannen, maar door de grote instroom was deze aanpak niet meer mogelijk. Het centrum telt nu 472 inwoners, vooral Somali, Ethiopiërs, Erithreeërs, Sudanezen,... Onder hen alleenstaande mannen, vrouwen, families, kinderen.

Ik wandel even rond met Mariska, een care worker van het centrum. Op onze wandeling botsen we op een jong meisje, dat vijf maanden geleden bevallen is. Trots toont ze haar zoontje dat ze Good luck heeft genoemd. Niet geheel onterecht: door haar zwangerschap mocht ze sneller vertrekken uit het detentiecentrum. Hal Far Tent Village telt momenteel 45 zwangere vrouwen! Een medische dienst is er niet. Op het moment van bevalling wordt gewoon de ambulance gebeld.

Wat verderop geraken we lang aan de praat met Mohamed, een Sudanees. Hij heeft al twee keer een negatief gekregen en zijn procedure is dus afgelopen. Toch is hij niet van plan het centrum meteen te verlaten. Waar moet hij naartoe? Een nieuwe beleidslijn bepaalt dat het verblijf in de open centra ook beperkt zou moeten worden, tot één jaar, maar in de praktijk blijven vele bewoners hier veel langer. Zolang de politie hen niet komt zoeken, en ze geen job vinden, stuurt niemand hen weg. Hij vraagt me uit over België. Wanneer ik hem vertel dat asielzoekers bij ons eerst in een open opvangcentrum terechtkomen, en pas later, afhankelijk van de uitspraak, riskeren in gesloten centra terecht te komen, antwoordt hij doodleuk: That’s idiot, the way you do it!

(to be continued...)